کد مطلب:28498 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

آيا هدف وسيله را توجيه مي كند؟ و چرا حضرت ابراهيم براي ارشاد مشركان با آنان همراه شد؟

توجيه شدن وسيله به خاطر هدف و يا نشدن آن قضيه اي كلي نيست كه بتوان حكم قاطعي براي همه موارد آن نفياً و اثباتاً ارائه نمود، بلي مي توان گفت از ديدگاه اسلام در اغلب موارد وسيله نيز بايد مشروع باشد چرا كه تفكيك هدف و وسيله از يكديگر دشوار است، در عالم ابتلا و امتحان انتخاب وسيله ها هم خود نوعي هدف به شمار مي روند در هر صورت نمي توان براي انفاق كردن، دزدي كرد و يا براي اصلاح وضعيت معيشتي به هر وسيله اي روي آورد. دليل اين مسأله هم روشن است، زيرا روح شريعت و سيماي كلي آن اختصاصاتي دارد كه در صورت توجيه پذير شدن آن به وسيله و هدف چيزي از آن باقي نخواهد ماند ولي نبايد پنداشت اين قاعده كلي و ساري و جاري در همه موارد است. قانون اهم و مهم نيز از اصولي است كه در برخي موارد به ميدان مي آيد. مثلاً دروغ مصلحتي در برخي موارد (مانند حفظ جان و آبرو) مجاز شمرده شده است، چون مسأله مهم تري در كار است كه عقل و شرع بر اهم بودن آن گواهي مي دهند. البته تشخيص اهم و مهم كاري ساده نيست بلكه نيازمند آگاهي و وقوف بر معيارها و موازين و روح شريعت است و در حقيقت مسأله اي اجتهادي است كه بايد منطق ويژه اجتهاد در آن منظور گردد. درباره احتجاج حضرت ابراهيم با ستاره پرستان و همراهي ظاهري با آنان چند نكته قابل توجه است: الف) در مقام بحث و گفت وگو و براي اثبات بطلان ادعاي طرف مقابل، در بسياري موارد از اصل موضوعي و مماشات با خصم استفاده مي شود. اين كار دروغ به حساب نمي آيد؛ بلكه روش معمولي براي اثبات حق است؛ چنان كه در مباحثات روزمره ما گاهي به طرف مي گوييم: «فرض مي كنيم اين سخن صحيح باشد». سخن ابراهيم(ع) نيز در مقام اثبات عقايد حق، فرضي بود براي آن كه بطلان عقايد آنان اثبات شود. اگر به قيدهاي كلام ابراهيم(ع) اشاره شود، اين مطلب كاملاً روشن مي گردد؛ مثلاً درباره بت ها فرموده است: «بلكه بت بزرگ آنها را خرد كرده است، از آنها بپرسيد اگر سخن مي گويند». در اين جا سخن ابراهيم(ع) معلق بر شرط است؛ يعني، اگر سخن مي گويند و اراده اي دارند، آنان چنين كرده اند؟ در مورد خورشيد و ماه پرستي نيز شرطي ضمني وجود دارد. ابراهيم(ع) به خورشيدپرستان فرمود: {A{/Bهذا رَبِّي {w8-9w}{I6:76I}*/}A}؛ {Mخورشيد رب من است M}؛ ولي با شرطي كه در پايان كلام عنوان شده «اگر آفِل نباشد» (لا احب الافلين) و چنين كلامي در مقام مجادله و اثبات مدعا، اساساً دروغ به حساب نمي آيد.